Reminiscencje ze spaceru po warszawskim Żoliborzu
W pięknym, słonecznym dniu 13.04.2022 r. razem z przewodniczką Panią Elżbietę Zatorowską odbyliśmy dwugodzinny niezwykle interesujący spacer po Żoliborzu, najmniejszej, a jednocześnie najbardziej urokliwej dzielnicy Warszawy. Spotkanie rozpoczęliśmy pod kinem Wisła przy pl. Wilsona, skąd przeszliśmy do parku im. Stefana Żeromskiego. Tam, pod pomnikiem z 1936 roku „Aliny-dziewczyny z dzbanem” autorstwa Henryka Kuny, zostaliśmy zapoznani z pojęciem modernizmu czyli nowoczesności. Pod tym terminem kryje się ogół tendencji nowatorskich w architekturze, literaturze i sztuce końca XIX i początku XX wieku. Duża część powstającego właśnie wtedy Żoliborza wybudowana została w tym stylu. Charakteryzuje się on prostotą, jasnością, geometrycznością brył o płaskich dachach („domy pudełka”, „domy okręty”), brakiem dekoracji, pasmowymi oknami, zastosowaniem żelbetonowych słupów i nowoczesnych materiałów do budowy. Zadbano również o dostęp do wspólnych terenów zielonych na dachach lub podwórkach. Obok Warszawy najwięcej obiektów modernistycznych jest w powstającej wtedy Gdyni, a także w Łodzi i Stalowej Woli. „Papieżem modernizmu” został nazwany francuski architekt, malarz i rzeźbiarz Le Corbusier.
Następnym punktem naszego zwiedzania był, znajdujący się również w tym samym parku, wybudowany w czasach carskich (w latach 1849-1851), Fort Sokolnickiego. Był on jednym z sześciu obiektów jakimi uzupełniono lewobrzeżną część umocnień Cytadeli, która spełniała głównie funkcje policyjne i więzienia politycznego. W czasie powstania warszawskiego fort ten mieścił szpital powstańczy, a obecnie nosi nazwę Centrum Sztuki Fort Sokolnickiego i jest w administracji Urzędu Dzielnicy Żoliborz. Odbywają się tam różne prezentacje, konferencje, pokazy, występy artystyczne, bale, imprezy firmowe i masowe.
Kontynuując nasz szlak modernistyczny udaliśmy się na ulicę Mickiewicza, gdzie pod numerem 34/36 znajduje się tzw. „szklany dom”. Nazwę swą zawdzięcza długim pasmom okien rozmieszczonych na całej długości fasady frontowej. Ma on kształt litery L, płaski dach z tarasami dla mieszkańców i oparty jest na owalnych słupach żelbetonowych. Architekt Juliusz Żurawski zastosował w nim wszystkie zasady ówczesnej zasady architektury nowoczesnej Le Corbusiera. Był to najnowocześniejszy i najbardziej luksusowy dom wielomieszkaniowy (110 dużych mieszkań) przedwojennego Żoliborza. W powstaniu warszawskim mieściła się tutaj kwatera dowódcy obwodu „Żoliborz” Armii Krajowej Mieczysława Niedzielskiego ps. „Żywiciel”. W 1989 r. dom wpisano do rejestru zabytków.
Kolejne kroki naszego spaceru prowadziły na ulicę Suzina 6, gdzie w dniu 1 sierpnia 1944 r. o godz. 13 padły pierwsze strzały powstania warszawskiego i gdzie znajduje się budynek legendarnego kina Tęcza. Powstał on w 1929 roku jako kotłownia centralnego ogrzewania dla budowanego wówczas osiedla WSM. Wkrótce udało tam się wygospodarować miejsce na kinoteatr, którego brakowało w stolicy. Swoją siedzibę miały tu: awangardowy Teatr im. Żeromskiego kierowany przez Irenę Solską, kino Żoliborz, a następnie Świat (po wojnie kino Tęcza), a także Akademia Ruchu z programem filmowym. Teraz remontowany budynek przejdzie pod pieczę Centrum Kultury Filmowej im. Andrzeja Wajdy. Sala kinowa będzie miała niemal 200 miejsc i będzie m.in. miejscem edukacji szkolnej i pozaszkolnej.
Udając się następnie w kierunku tzw. Żoliborza Urzędniczego przeszliśmy obok teatrokawiarni „Kalinowe Serce” oraz wilii zajmowanej od lat siedemdziesiątych przez Kalinę Jędrusik i Stanisława Dygata i dotarliśmy do uliczki Niegolewskiego, gdzie pod nr 8. jest słynna, powstała w latach 1927-1928, modernistyczna willa, najbardziej znanych architektów żoliborskich Barbary i Stanisława Brukalskich. Byli oni twórcami m.in. kolonii domów WSM i wielu innych obiektów w Warszawie jak Dom Matysiaków, Osiedle Okęcie, gmach Sztabu Głównego WP. Stowarzyszenie Żoliborzan ufundowała w 2011 r. Nagrodę im. Barbary i Stanisława Brukarskich dla najlepszej inwestycji realizowanej na Żoliborzu. Małżeństwo Brukalskich pochowane jest na cmentarzu zakładowym w Laskach.
Ostatnia część spaceru wiodła do modernistycznego, wybudowanego w okresie międzywojennym, kościoła sanktuarium św. Stanisława Kostki przy ul. Hozjusza. Ta monumentalna dwuwieżowa świątynia posiada trzynawowe wnętrze, wiele tablic pamiątkowych, piękne witraże przedstawiające skrótowo historię Polski, dwa siedemnastowieczne obrazy śląskiego malarza Willmanna, rzeźbę z 1869 r. Bolesława Syrewicza Anioł Zmartwychwstania i organy zbudowane w 1928 r. przez Wacława Biernackiego. Wschodnia ściana kościoła to Ściana Poległych w różnych miejscach podczas II wojny światowej oraz pomnik małych powstańców. Kościół zasłynął w latach 1982-1984 mszami za ojczyznę, które stały się manifestacjami patriotycznymi i ściągały tłumy ludzi z całej Polski. W latach 1980-1984 rezydentem parafii był ksiądz Jerzy Popiełuszko. Po jego tragicznej śmierci w kościele odbył się uroczysty pogrzeb, a przed frontonem świątyni znajduje się grób błogosławionego księdza Jerzego. W 2004 r. w podziemiach kościoła otworzono muzeum poświęcone osobie księdza Popiełuszki.
Następny spacer planujemy odbyć na prawobrzeżnej stronie Warszawy, tj. na Saskiej Kępie. Mam nadzieję, że będzie równie ciekawy.
Opracowała Ewa Wasińska